مقدمه
«فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُون»(نحل/43)؛
قرآن کریم و روایات فراوان راه رسیدن به علم و دانش را سؤال و پرسش از دانایان میدانند که استفتاء در امور دینی از بارزترین نمونههای آن به حساب میآید، قرآنکریم میفرماید: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُون»(نحل/43)؛ «پس از اهل ذکر [از متخصّصین دینى عصرتان] بپرسید اگر نمىدانید»، اطلاق کلمه «ذکر» شامل هر نوع آگاهی و یاد آوری و اطلاع بوده و«اهل ذکر» نیز به آگاهان جامعه در همه زمینه‌ها صادق است، که خداوند به مسلمانان امر میکند آن چه را نمی‌دانند از اهل اطلاع بپرسند و خودسرانه در مسائلی که به آن اطلاعی ندارند اقدام نکنند، چنان که در آیه کریمهی دیگر میفرماید: «وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلا»؛(اسراء/36) «آن چه را که بدان علم نداری پیروی نکن، چه گوش و چشم و دل مسئولاند».
در آیات و روایات فراوان بر این امر تأکید شده، از جمله مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی، بخش دانش، بابی را به فضیلت و لزوم پرسش نمودن اختصاص داده است، که این نشانهی اهمیت امر سؤال کردن است، اینک نمونههایی از آن روایات شریف:
یکی از اصحاب امام صادق(ع) میگوید: «سَأَلْتُهُ عَنْ مَجْدُورٍ أَصَابَتْهُ جَنَابَةٌ فَغَسَّلُوهُ فَمَاتَ قَالَ قَتَلُوهُ أَلَا سَأَلُوا فَإِنَّ دَوَاءَ الْعِیِّ السُّؤَال؛ از حضرت پرسیدم، مردی مبتلا به آبله بود، او را غسل دادند و بر اثر آن مُرده است، حضرت فرمود: او را کشتند! چرا مسئله را نپرسیدند؟ هرآینه داروی نفهمی و ندانی پرسیدن است».[1]
در سخن دیگر فرمود: «إِنَّمَا یَهْلِکُ النَّاسُ لِأَنَّهُمْ لَا یَسْأَلُون؛ چون (عدهای) از مردم از پرسیدن خود داری میکنند به هلاکت میافتند»[2]
درباره اهمیت سؤال و دین شناسی فرمود: «لَا یَسَعُ النَّاسَ حَتَّى یَسْأَلُوا وَ یَتَفَقَّهُوا وَ یَعْرِفُوا إِمَامَهُمْ وَ یَسَعُهُمْ أَنْ یَأْخُذُوا بِمَا یَقُولُ وَ إِنْ کَانَ تَقِیَّة؛ مردم در فراخی و گشایش نیستند تا این که بپرسند و بفهمند و امام خویش را بشناسند و مطابق گفتهی او عمل کنند و...».[3]
و در سخن دیگر: امام صادق(ع) از پیغمبر اکرم(ص) نقل کرده که فرمود: «أُفٍّ لِرَجُلٍ لَا یُفَرِّغُ نَفْسَهُ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ لِأَمْرِ دِینِهِ فَیَتَعَاهَدُهُ وَ یَسْأَلُ عَنْ دِینِه؛ اف بر کسی که خود را هر روز جمعه برای دینش آماده نکند تا با آن تجدید پیمان نموده و از [مسائل] دینش سؤال کند».
با نگاهی به سیرهی پیشوایان اسلام در مییابیم که یکی از برنامه‌های آن بزرگواران پاسخ گویی به پرسش های مهم جویندگان حقیقت و جستجوگران علم بوده، حتی گاهی ائمه معصومین(ع) خود شان را جهت ترغیب مردم به پرسش از عالم و غنیمت شمردن فرصتها در معرض پرسشها و سؤالات مردم قرار میدادند، چنان که أصبغ بن نباته نقل میکند: علی(ع) روزی روی منبر فرمود: «سلونی قبل أن تفقدونی؛ پیش از آن که از میان شما بروم [مسائل خود را] از من بپرسید» یعنی ای مردم تا زمانی که به ما دسترسی دارید و ما در میان شما هستیم و می توانید از اقیانوس بی کران علم ما بهره‌مند شوید، بیایید معضلات و مشکلات علمی و اعتقادی خویش را از ما بپرسید؛ که ماجرای مفصل آن در منابع مختلف مذکور است.
اسلام به سؤال از آگاهان بسیار اهمیت داده است؛ زیرا غریزه پرسش یکی از غرایز اولیه بشری است و نشانه رشد و اعتلای فکر و اندیشه انسان است؛ خداوند انسان را فطرت و نهاد پاک عطا کرد، تا همواره در جستجوی حق باشد و آغازین جرقه آن را با کنجکاوی و پرسش‌های کودکانهی او به صدا درآورد و هیچ گاه او را از توفیق هدایت محروم نساخت و بعضی از بندگانش را مُرشد و راهنمای سایرین قرار داد، که بهترین رهبر و مُرشد محمد امین(ص) را به عنوان بزرگترین معلم اخلاق و خاتم رسولان معرفی کرد، او با به یادگار گذاشتن دو امانت بزرگ (قرآن و عترت) تا ابد پرتوی هدایت را در فرا روی بشریت به فروغ واداشت و سعادت انسان را در پیروی و اطاعت آندو دانست؛ تا اینکه از آغاز لحظات غیبت مهدی فاطمه(ع) دوازدهمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت، با اشاره حضرتش هدایت بشر بر عهده فقهاء گذاشته شد، همان فقهای وارستهای که عمر خویش را وقف راه خدا ساختند و تا پای جان در این راه جانفشانی کرده و سوختند تا دیگران از نور وجود شان بهره مند شده و در کوره راه زندگی سر درگم نشوند.
بر اساس این اشاره یکی از رسالتهای علما و رهبران دینی در تمام اعصار و امصار تبیین دین و پاسخ گویی به پرسشها و شبهات بوده و هست، که مرجعیت شیعه و علمای پیشین در عصر خود به این وظیفه سنگین به خوبی عمل کرده و در برابر شبهات پاسخهای قوی و قویم از خود به یادگار گذاشتهاند و همواره چون نور افکن‌های قوی، روشنگر راه هدایت بشر بودهاند.
در عصر حاضر نیز بحمدلله دانشمندان عالیقدر و فقهای بزرگ عهده دار این رسالت عظیم هستند، که در سایه عنایات امام عصر(عج)، با تکیه بر دانش و درایت شان، فارغ ازمحدودیتهای زمانی و مکانی، آزادانه آموزه های دین و مذهب را از منابع معتبر آن (قرآن کریم، سنت، عقل و اجماع) استخراج واستنباط کرده و دراختیار مسلمانان، متدینین و تمام کسانی که در جستجوی حق وحقیقت هستند قرار می‌دهند و با نشان پویایی و ماندگاری فقه غنی شیعه، تمام مطالبات و سؤالات شرعی ودینی مردم مسلمان را پاسخ گفته و دستورات دینی را طبق مقتضیات زمان در جامعه اسلامی نشر و گسترش می‌دهند، که از آن جمله است وجود با برکت مرجع عظیم الشأن جهان تشیّع حضرت آیت الله العظمی الحاج شیخ قربان علی محقق کابلی(مد ظله العالی)، که ایشان بعد از سالها احراز شرایط مرجعیت و اعلمیت، با جهاد رشادت و خدمت به دین و مذهب؛ در پی تقاضای جدّی شیعیان به ویژه شیعیان افغانستان، روحانیت، مدرسین و طلاب احساس تکلیف و وظیفهی شرعی نموده و در تاریخ 23/6/1373 هجری شمسی، رسالت سنگین مرجعیت را رسماً پذیرفتند، واقعا مرجعیّت معظم له تحول بزرگی را در جامعه ی تشیّع خاصتاً شیعیان افغانستان به وجود آورد، به عبارتی با پذیرش مرجعیت از سوی ایشان برای علماء روح امید و برای جوانان شور و نشاط و برای ملت آگاهی به مسائل شرعی به ارمغان آمد.
بعد از مرجعیت ایشان هزاران استفتاء از نقاط مختلف جهان به ویژه افغانستان، ایران، پاکستان، کشورهای عربی، اروپا و... صورت گرفت، که توسط واحد پاسخ به سؤالات دفتر ایشان با نظارت مستقیم معظم له پاسخ داده شد، که از این طریق بسیاری از ابهامات و مسائل شرعی حل گردیده و مؤمنین به وظایف شرعیه شان آگاه شدند.
حسب تقاضای مؤمنین مبنی بر جمع آوری و دسته بندی استفتاءات و چاپ آن به صورت کتاب استفتاءات، در تاریخ 5/10/1381 برای اولین بار «جلد اول استفتاءات» ایشان به زیور چاپ آراسته گردید، که تا کنون ده ها بار با تیراژ های بالا تجدید چاپ گردیده است.
علاوه بر نشر و چاپ استفتاءات جلد اول و نشر استفتاءات به صورت متفرقه در رسانه های چاپی و برقی توسط مؤلفین، مؤمنین و مقلدین، بناء به ضرورت که احساس می شد «جلد دوم استفتاءات» ایشان نیز در تاریخ 12/8/1387 به چاپ رسید، که این بار نیز با استقبال گستردهی مؤمنین روبرو شد.
و اینک در پی درخواست مکرر علما، طلاب و مقلدین معزز، کتاب «استفتاءات جلد سوم»، حاوی 1143 پرسش و پاسخ فقهی منتخب [از میان هزاران پرسش رسیده به بخش استفتاءات] منتشر می‌گردد؛ قابل ذکر است این مجموعه عموماً به مسائل فقهی و احکام عملی که در واحد سایت اینترنتی دفتر مرکزی (قم)، دریافت، جمع بندی، ویرایش و تدوین گردیدهاند، اختصاص یافته است.
امید که مورد قبول الهی واقع گردیده و تشنگان معارف الهی و جویندگان زلال فقه جعفری(ع) را در سراسر جهان سیراب سازد.
در اینجا لازم میدانم از تمام عزیزانی که در تهیه این مجموعه یار و مددکار بنده بودهاند، به ویژه مسئولین محترم بخش استفتاءات حضرات آقایان محمد باقر فاضلی و حسین علی افتخاری (دام عزهما)، که اولاً منابع را در اختیار حقیر قرار دادند و ثانیاً بازبینی و تصحیح پاسخ ها را از نظر مبنایی و حکمی متقبل گردیدند، صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نمایم.
در پایان از خداوند استدعا دارم که این عمل ناچیز را به کرمش قبول فرموده و ثوابی از آن برای تمام کسانی که در گردنمان حقی دارند نصیب فرماید و دعای خیر شما خوانندگان عزیز، ذخیرهی باشد برای عالم قبر و قیامت حقیر؛ انشاء الله.
سردار حسین نظری
مبعث خاتم پیامبران(ص) 27 رجب المرجب 1434 هـ. ق
برابر با جمعه 17/3/1392 هـ . ش